Cảm nhận về tác phẩm ‘Những đứa con trong gia đình’ của Nguyễn Thi – Văn mẫu lớp 12

Cảm nhận về tác phẩm ‘Những đứa con trong gia đình’ của Nguyễn Thi – Bài số 1

Tác phẩm được xây dựng theo kết cấu truyện ngắn hiện đại: là mạch hồi ức của anh tân binh Việt, đan xen giữa quá khứ và hiện tại, nối kết một cách tự nhiên tình cảm gia đình – quê hương – cách mạng. Không gian giàu kịch tính và thời gian nghệ thuật của tác phẩm tạo nên sự đan cái của những câu chuyện kể không theo trình tự tuyến tính mà có sự sắp xếp hợp lý, tạo ra sự liên tưởng nhiều chiều. Xoay quanh nhân vật trung tâm là hai chị em Chiến và Việt còn là hệ thống hình tượng nhân vật gắn bó với nhau trong tình ruột thịt, có những nét bản chất thống nhất như chảy ra trong cùng huyết thống, nhưng mỗi người một vẻ không ai giống ai. Chính những nét tiêu biểu đó đã góp phần tái hiện thành công phẩm chất đáng quí của những con người quê hương Nam bộ giàu lòng yêu nước, căm thù giặc, giúp người đọc hiểu rõ hơn về một thời đại hào hùng và giá trị nhân bản của cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Những nhân vật trong gia đình được giới thiệu gắn với hình ảnh thân thương của quê hương và những kỷ niệm cụ thể thời thơ ấu dữ dội của anh tân binh Việt. Chiến đấu giữa bầy giặc Mỹ, bị thương, lạc đồng đội, người chiến sĩ ấy giữa cơn mê tỉnh chập chờn đã nhớ về những hình ảnh thân thương nhất từ thời ấu thơ. Dường như đó chính là nguồn sức mạnh giúp anh vượt qua cái chết tìm về sự sống, tìm về đồng đội. Những con người trong gia đình Việt gắn với hồi ức thiêng liêng và cảm động làm sống dậy cả một quá khứ yêu thương và căm thù: chị Chiến, mẹ, chú Năm. Hiểu theo một nghĩa rộng, đó cũng là những đứa con trong gia đình lớn: cách mạng.
Tất cả những con người ấy cùng giống nhau ở lòng căm thù giặc sâu sắc, vì những tội ác mà chúng đã gây ra với người thân trong gia đình. Gắn bó với mảnh đất quê hương, những con người ấy còn giàu tình nghĩa, trung thành với cách mạng bởi cách mạng đã đem lại cho họ sự đổi đời thật sự. Dường như anh chiến sĩ Việt đã thừa hưởng được từ thế hệ đi trước, chú Năm và mẹ, hành động dũng cảm gan góc và lòng say mê khao khát được đánh giặc. Trong các nhân vật được tái hiện, chú Năm và mẹ được khắc hoạ với những nét riêng độc đáo.

Chú Năm thể hiện đầy đủ bản tính tự nhiên của người nông dân Nam bộ hiền lành chất phác, giàu cảm xúc mơ mộng nội tâm. Một người từng trải qua đắng cay của cuộc đời làm mướn trước cách mạng, để thành bản tính ít nói. Đau thương hằn sâu từ cuộc đời gian khổ và với tư cách chứng nhân của tội ác của thằng Tây, thằng Mỹ và bọn tay sai phải chăng đã làm nên nét đa cảm trong gương mặt với đôi mắt lúc nào cũng mở to, mọng nước.Chất Nam bộ rặt trong con người ông thể hiện qua việc hay kể sự tích cho con cháu, và kết thúc câu chuyện thể nào cũng hò lên mấy câu.

Nét đặc biệt độc đáo ở người đàn ông này là có sổ ghi chép chuyện gia đình. Cuốn sổ ghi đầy đủ những chuyện thỏn mỏn của nhiều thế hệ, như minh chứng cho tấm lòng thuần hậu của ông. Đoócòn là những trang ghi chép tội ác của kẻ thù gây ra, những chiến công của từng thành viên, như một biên niên sử. Bản thân ông cũng chính là một trang sử sống, khi gửi gắm, nhắn nhủ cho hai chị em Chiến và Việt: “chuyện gia đình ta nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó…”. Nhân vật đã thể hiện vẻ đẹp của tấm lòng sắt son, ý thức trách nhiệm của thế hệ đi trước.

Mẹ của Chiến và Việt là hội tụ phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Nam bộ anh hùng trong kháng chiến. Những ấn tượng tác giả để lại đậm nét trong người đọc về nhân vật này là về tính gan góc từ khi còn là con gái. Người đàn bà hết lòng thương yêu chồng con ấy đã phải trải qua thời khắc dữ dội khi kẻ thù chặt đầu chồng, nhưng bà đã vượt lên đau thương để nuôi dạy đàn con khôn lớn trưởng thành. Hình ảnh người mẹ ấy đối mặt với họng súng quân thù như gà mẹ xoè cánh che chở đàn con, khiến kẻ thù phải run sợ trước đôi mắt của người vượt sông vuợt biển. Nuôi con và cả con của đồng chí, bà là hiện thân của vẻ đẹp gan góc được tôi luyện trong đấu tranh, với đức hy sinh vô bờ bến lặng thầm, tảo tần lam lũ, đau thương chôn kín trong giọt nước mắt lặng lẽ kín đáo. Trong tâm hồn người phụ nữ ấy là tình yêu lớn lao, ý chí bất khuất kiên cường và cả tinh thần dám hy sinh, đổi mạng sống vì cách mạng.

Hai chị em Chiến và Việt đã được thừa hưởng tất cả những vẻ đẹp của thế hệ đi trước, tính cách được tạo nên từ truyền thống gia đình, từ hoàn cảnh đặc trưng: thương cha mẹ, cùng chung lo toan công việc cách mạng, giàu tình nghĩa với quê hương. Không phải ngẫu nhiên hai chị em đã cùng xung phong tòng quân một ngày, để trả mối thù cha bị chặt đầu, mẹ bị trái cà nông quân thù sát hại. Trong hoàn cảnh khốc liệt của cuộc chiến đấu, biết căm thù cũng là một phẩm chất cần thiết, bởi căm thù giặc tàn phá quê hương, sát hại người thân cũng là một biểu hiện sâu sắc của tình yêu với quê hương, gia đình! Bởi vậy đêm tòng quân không chỉ có hai chị em tranh nhau ghi tên mà thanh niên trong xã ghi tên tòng quân cũng rất đông. Hành động của hai chị em có sự đồng tình của chú Năm, như một điểm nhấn hành động này hoàn toàn không phải là tự phát mà gắn với ý thức giác ngộ của tuổi trẻ trên quê hương đau thương và anh dũng.

Kí ức của Việt gắn với hình ảnh của chị Chiến, với kỷ niệm tuổi thơ trong trẻo của hai chị em. Người con gái ấy có cá tính riêng, có những nét giống mẹ, gan góc, chăm chỉ, đảm đang tháo vát. Hai chị em kề tuổi nên có lúc còn rất trẻ con, nhưng bao giờ trong những lần cãi vã thì chị cũng nhường em. Đến khi tham gia công việc cách mạng, Chiến tỏ ra chín chắn hơn Việt. Những mất mát đau thương đã khiến cô gái ấy sớm trưởng thành, nhưng không hề làm chai sạn tâm hồn giàu nữ tính. Lúc nào Chiến cũng có cái gương nhỏ, như những người con gái mới lớn nào cũng thích làm duyên. Câu chuyện của hai chị em trước đêm tòng quân đã chứng tỏ khả năng quán xuyến, thay thế vai trò của mẹ để chăm em, khiến cho bản thân cậu em thân thiết phải ngạc nhiên vì chứng kiến một chị Chiến giống in như mẹ, răm rắp nghe theo sự cắt đặt của chị.

Một trong những tình tiết truyện tạo được xúc động mạnh cho người đọc là hình ảnh hai chị em trước đêm tòng quân khiêng bàn thờ mẹ qua gửi chú Năm. Hai chị em đã làm cho người chú phải ngạc nhiên vì sự trưởng thành trước tuổi. Đó là chi tiết cho thấy những đứa con trong gia đình cách mạng này đã ý thức rõ chỉ có lên đường diệt giặc mới trả được mối thù giặc Mỹ đè nặng hai vai. Việc nhà việc nước vẹn toàn, lời động viên của chú Năm dành cho hai chị em đã thể hiện niềm tin tưởng vào thế hệ trẻ thời chống Mỹ.

Xuyên suốt mạch truyện là dòng hồi ức của Việt, nhân vật trung tâm của tác phẩm. Người chiến sĩ ấy vốn là đứa trẻ gan dạ từng chứng kiến cảnh kẻ thù quăng đầu cha mà xông tới nhằm thằng liệng đầu mà đá. Được dìu dắt từ ấu thơ, Việt cũng đã biết làm cảnh giới, chiếc ná cao su thành vật báo hiệu khi có động. Bản tính hồn nhiên của một cậu bé mới lớn thể hiện ra ở sự hiếu thắng, lúc nào cũng giành phần hơn, nhưng từ sâu thẳm là tình cảm yêu thương những người ruột thịt, tự hào với truyền thống quê hương. Những lần ngất đi tỉnh lại của Việt giữa bãi chiến trường ngổn ngang xác giặc đã giúp anh có thêm sức mạnh tình thương vượt lên cái chết để trở về đội ngũ. Nguyễn Thi đã thành công khi không miêu tả vào những chiến công của anh chiến sĩ mà đã chỉ ra cho người đọc vẻ đẹp nhân văn trong tâm hồn người cầm súng. Vẻ đẹp ấy là hội tụ của ý chí, quyết tâm và trên hết là tình thương yêu sự gắn gó với người thân và sau này là tình cảm chan hoà thân ái giữa cậu Tư với đồng chí đồng đội như trong một nhà.

Tác phẩm thành công khi đã đem lại cho người đọc sự hình dung về mảnh đất Nam Bộ anh dũng và đau thương trong những ngày kháng chiến chống Mỹ. Đạc biệt, bằng sự am hiểu sâu sắc bản chất của người dân Nam Bộ yêu nước, tác giả đã dựng nên những con người vừa bình thường giản dị nhưng lại có vẻ đẹp, tầm vóc phi thường của con người thời đại chống Mỹ cứu nước. Giọng kể chuyện giản dị, xây dựng đối thoại tự nhiên và nghệ thuật xây dựng tính cách nhân vật đặc sắc đã để lại ấn tượng khó quên về những đứa con trong gia đình cách mạng. Đồng thời còn phát hiện sâu sắc về sự trưởng thành của thế hệ trẻ Việt Nam trong chiến đấu. Vẻ đẹp ấy kết tinh chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam, sức mạnh làm nên chiến thắng của nhân dân Việt Nam, một phẩm chất cao quí còn để lại những tấm gương cho thế hệ sau noi theo.

Cảm nhận về tác phẩm ‘Những đứa con trong gia đình’ của Nguyễn Thi – Bài số 2

Những đứa con trong gia đình là câu chuyện của một gia đình, một dòng họ nhưng cũng là câu chuyện của bao nhiêu gia đình khác trong chiên tranh chống Mỹ,cứu nước, vẫn là chuyện bi thương, sống chết… Những chuyện gắn liền với mưa bom bão đạn. Vậy mà Nguyễn Thi vẫn có cách riêng để xử lí rằng, để dựng thành một truyện ngắn đặc sắc, đậm nét Nam Bộ, chịu được thử thách của thời gian, một truyện ngắn tiêu biểu – nếu không nói là đỉnh cao – của phong cách nghệ thuật Nguyễn Thi.

Cốt truyện Những đứa con trong gia đình không có gì phức tạp. Đó là câu chuyện của chị em Việt, Chiến – Những đứa con trong một gia đình có quá nhiều mất mát đau thương: cha bị Tây chặt đầu, má bị đại bác Mỹ bắn chết. Mới bước vào ngưỡng cửa của tuổi trưởng thành. Họ tranh nhau tòng quân để rồi cả hai người cùng nhập ngũ, cũng được ra mặt trận. Trong một trận đá Việt diệt được một xe tăng và sáu lên Mỹ. Bị thương nặng, Việt phải nằm lại chiến trường còn ngổn ngang dấu vết bom đạn, nhưng anh vẫn cố gắng nhoài từng nấc để dò đường về đơn vị. Ba ngày lạc đồng đội, trơ trọi một mình trận địa, có bao nhiêu hồi tưởng về gia đình, về những người thân đến với Việt. Cuối cùng đồng đội đã tìm thấy anh, Việt lại về sống trong tình yêu thương đùm bọc của anh em.

Chuyện thì đơn giản như vậy nhưng Nguyễn Thi lại biết dẫn dắt câu chuyện một cách sinh động. Theo sự hồi tưởng của nhân vật chính (Việt) hiện tại quá khứ, mặt trận và làng quê cứ đan xen vào nhau, cắt nghĩa cho nhau để làm nổi rõ chủ đề của truyện.

Việt và Chiến là hai chị em ruột. Con đường đến với mặt trận của họ xuất phát từ đâu? Nguyễn Thi không miêu lả dài dòng, ông chỉ lọc lấy một vài chi tiết đặc quánh hiện thực, tự nó làm sống lại cái quá khứ bi thương của gia đình Việt, để lí giải nguyên do ihúc đẩy những đứa con trong gia đình đi tòng quân. Cuốn sổ gia đình mà Việt, Chiến dùng để đánh vần chính là “cuốn gia phả" bi thương của một dòng họ, ở cuốn gia phả ấy, mỗi trang, mỗi dòng đều thấm máu và nước mắt người thân của họ, từ ông bà đến má chú bác, ngày nào kẻ thù gây ra đau thương cho gia đình cũng bị ghi chép một cách cụ thể. Ở “cuốn gia phả” ấy không chỉ có bi thương mà còn có chiến công dù “thỏn mỏn” hay to lớn những chiến công do cha ông họ, do chính họ viết nên. Học chữ từ cuốn sổ gia đình thực chất là để học lấy cái đạo lí người, nhớ lấy đau thương. Nhớ lấy cái mối thù sâu nặng và để viết tiếp những chiến công cho lịch sử gia đình. Không phải ngẫu nhiên mà chú Năm – người đại diện cho thế hệ đi trước, người chấp bút “cuốn gia phả” – lại ghi câu này: "Còn nhiều việc thỏn mỏn tôi không ghi hết, để rồi sắp nhỏ nó ghi thêm” và kế câu đó là chiến công của chị em Việt trên sông Định Thuỷ. Thiết tưởng đây không phải là chuyện nhớ gì ghi nấy, mà là chuyện trọng đại: lời dặn dò của thế hệ trước với thế hệ sau, một sự gởi gắm đầy tin tưởng của cha ông với cháu con. Và quả thực lớp trẻ như Việt, Chiến đã không phụ lại niềm tin đó.

Mồ côi cha mẹ, lại phải sống trong chiến tranh, ở hoàn cảnh đó, con người thường bị hụt hẫng về tình cảm, rất dễ khủng hoảng tinh thần, nhưng không, chị em Việt vẫn trụ lại trước cuộc đời, vẫn không đơn côi lẻ loi, vẫn thấy rõ con đường của mình phải đi. Khát vọng lớn nhất của họ là được tòng quân, là được hoà nhập vào cuộc chiến của quê hương đất nước, kế tục truyền thống đánh giặc của cha ông.

Viết về tuổi thơ miền Nam thời chống Mỹ, ngòi bút của Nguyễn Thi vừa đồng cảm trìu mến thiết tha, vừa trân trọng khâm phục ngợi ca. Dường như, ở những đứa con trong gia đình bút lực của ông dồn vào hai nhân vật tuổi trẻ là Việt và Chiến. Mỗi nhân vật này đều là hình tượng nghệ thuật hấp dẫn mà hâp dẫn lớn nhất chính là sức trẻ, là nghị lực vượt lên sự khắc nghiệt của chiến tranh.

Việt, nhân vật trung tâm của truyện, bước vào đời lính với tất cả sự trẻ trung, hồn nhiên, ngây thơ. Ngày chưa đi bộ đội, Việt còn trẻ con lắm, luôn tranh nhau phần hơn với chị từ chuyện nhỏ đến chuyện lớn, đi bắt ếch với chị hay cùng chị vào du kích đánh giặc, bao giờ Việt cũng tranh công lớn về mình. Chưa một lần xa nhà xa chị, đến lúc đi bộ đội. Việt gặp những cảnh vật của vùng quê khác: “những ngọn đồi, những con đất đỏ như gạch non. những vỏ trái cao su nổ lách tách dưới trời mưa mở ra hình dáng những chiếc sừng trâu nhọn và sắc, những con đường sắt có hai ngoe thôi, coi thật ngộ, chân người bước lên còn té, vậy mà xe chạy được”, “cái gì cũng lạ đối với anh”. Dấu vết trẻ thơ còn đậm trong con người Việt. Chả thế mà có lúc cách nghĩ của anh rất đơn giản. Mỗi lần nghe đồng đội gọi mình là “Cậu Tư” nghe vui, chan hoà yêu thương đồng đội nhưng Việt cố giấu tình anh em là mình có chị gái vì “sợ mất chị", cũng là cách nghĩ trẻ thơ, vừa buồn cười vừa thật đáng yêu! Nhưng kì diệu thay, chính con người mà tâm hồn còn non trẻ ấy lại vượt qua được cái khốc liệt của chiến tranh với một nghị lực phi thường. Quên hết mọi đau đđn, quên cả tính mạng chông chênh, Việt rượt đuổi chiếc xe bọc thép, “chỉ nhớ mình đang mát nhẹ như bay, giờ đây mình có một cánh tay phải ráng bám chặt vào thành xe và một tay mở cho được trái thủ pháo”. “Giặc còn thì còn chết”. Câu nói như một lời hứa thân thuộc từ một nơi nào đó rât xa dội lại. Cái xe vẫn chạy thục mạng. Giặc ném lựu đạn nổ ùng oàng đằng sau. Việt cũng không biết.

“Chiếc xe bọc thép cháy bừng lên, một ngọn lửa xanh liếm ngang ngọn cao su. Trái thủ pháo của Việt đã nổ gọn trong lòng nó”.

Chỉ hằng một vài chi tiết tiêu biểu cùng với nhịp điệu dồn dập. khẩn trương của những câu văn ngấn gọn trên đây, Nguyễn Thi đã diễn tả sinh động cái sức mạnh ngoan cường trong người lính trẻ. Phải chăng lòng căm thù giặc vốn dồn nén trong lòng Việt, theo má đi đòi đầu ba, cùng với tình yêu thương và cả sức lực của tuổi trẻ nữa đã tạo nên sức mạnh giúp Việt “Vụt lớn khôn hơn, can đảm hơn” để vượt qua ranh giới của tuổi thơ và “tạo nên những chuyện bất ngờ của tuổi trưởng thành”.

Viết về chiến tranh, nhất là con người trong chiến tranh, Nguyễn Thi không dễ dãi hời hợt, không né tránh mất mát đau thương; trái lại ông luôn cố gắng phản ánh trung thực cái hiện thực đang tồn tại với tất cả xù xì, phức tạp của nó. Miêu tả nhân vật Việt, ông tập trung khai thác cái chiến công vượt lên chính mình để tìm về đơn vị của Việt khi anh đơn độc trên chiến trường mù mịt “khói trắng của lửa đạn”, “sắt thép ngổn ngang, những tấm tăng cháy dở còn nóng hổi, những thùng đạn ngập trong đất, những đống đạn còn tanh máu…”. Ba ngày, một mình Việt phải sống trong cái không gian im lặng, bốn bề khói lửa chiến tranh là ba ngày Việt giành giật sự sống. Mà muốn có sự sống không phải chiến chuẩn bị chiến đấu với kẻ thù mà còn phải chiến đấu với tử thần, “Khắp người anh đang rỉ máu, chỗ nào đụng tới, ruồi cũng bay lên như vãi trấu… các ngón tay tê nhức, miệng tê cứng, hai mắt sưng lên…”, ấy vậy mà Việt vẫn lê từng tấc đất, hướng về phía súng nổ, nơi đó là trận đánh bởi vì “chính trận đánh đang gọi Việt đến. Phía đó là sự sống”. Thật là một nghị lực phi thường! Trong ba ngày đơn độc ấy, lúc nào Việt cũng hướng về đồng đội với một niềm tin vững chắc: đồng đội “đang đổ lên giặc Mỹ những đám lửa dẽ dội”, đồng đội đang tìm anh ở đâu đó. Không có niềm tin ấy chắc Việt không thể vượt qua nổi những cơn đau thể xác đang hành hạ anh. Tất nhiên không phải Việt không có lúc nào nghĩ đến cái chết, có điều khi nghĩa đến cái chết, cách nghĩ của anh vẫn là cách nghĩ của trẻ thơ nhiều hơn là người lớn: “Chết là gì nhỉ? Chắc là đau gấp mấy lần bị thương. Hay chết tức là người thật biến lên trên nóc nhà, còn người già thì nằm tại đó?” và vẫn là cách nghĩ nghĩa tình của con người gắn bó với đồng đội “chết mà không còn được ở chung với anh Tánh và không được đi bộ đội nữa thì buồn lắm”. Nghĩ về cái chết như vậy thì chẳng bi quan một chút nào!

Miêu tả nhân vật Việt giành giật sự sống nơi trận địa, Nguyễn Thi còn làm nổi rõ đời sống tình cảm của nhân vật này trong mối quan hệ với những người thân ở quê hương. Qua những hồi ức của Việt tưởng như rời rạc nhưng thực ra chúng liên kết với nhau rất chặt chẽ, ta hiểu thêm rất nhiều đời sống tình cảm của anh, ta cũng hiểu thêm cội nguồn tạo nên sức mạnh ở con người Việt. Mỗi lần tỉnh dậy, Việt cố quên đi nỗi đau thể xác, anh luôn luôn nghĩ đến người thân. Khi là chú Năm, con người bộc trực yêu đời có “giọng hò đã đục và tức như gà gáy mà Việt rất yêu thương; khi là chị Chiến bao giờ cũng nhường nhịn Việt và Việt nhớ má nhiều nhất. Trong hồi ức của Việt, má anh hiện lên đẹp đẽ và cũng rất đau thương. Đó là một bà má Nam tảo tần hết lòng thương yêu chăm sóc con cái gan góc can trường. Nỗi nhớ của Việt thật cụ thể, Việt nhớ từ đôi mắt mở to hai đôi bắp chân tròn vo của má “lội hết đồng này sang đồng khác”, “tìm việc nuôi chị em Việt đến câu trả lời đanh thép trước kè thù của má” “Vợ Tư Năng đấy!" Việt nhớ tới cái chết của ba, cái chết của má, nhớ tới những tội ác của kẻ thù đã gây ra cho gia đình anh. Nhớ tới người thân, Việt cảm thây đỡ cô đơn nơi chiến địa. Chính yêu thương và nghĩa tình sâu nặng cùng với sức lực của tuổi trẻ, niềm tin vào đồng đội đã tạo nên sức mạnh phi thường ở nơi anh, giúp anh vượt qua ranh giới của cái chết để trở về với đội ngũ.

Xây dựng nhân vật Việt, Nguyễn Thi tập trung miêu tả sức mạnh của tuổi trẻ ở chính nơi chiến trường, trong lúc đối mặt trực tiếp với kẻ thù, với bom đạn, với ranh giới của sự sống và cái chết. Tuy nhiên, viết về tuổi trẻ, Nguyễn Thi không dừng lại ở đó, ông còn bật mí chị không muốn em mình phải đối đầu với bom đạn, muốn giành lấy cái phần hiểm nguy về cho mình. Đấy, cái chiều sâu yêu thương tâm hồn Chiến là như vậy. Cao thượng và đẹp đẽ biết bao!

Đọc Những đứa con trong gia đình, chúng ta có thể tìm thấy nhiều nét đặc trưng phong cách nghệ thuật của Nguyễn Thi. Khắc hoạ tính cách nhân vật, ông thường sử dụng tối đa thủ pháp tương phản, ở truyện ngắn này cũng vậy. Xây dựng nhân vật Việt, Nguyễn Thi đã tạo ra nhiều sự tương phản. Có sự tương phản giữa cái hồn nhiên ngây thơ với ý thức chiến sĩ sâu sắc, giữa sự đớn đau đến tột cùng của mọi cảm giác với mọi phi thường vượt lên đớn đau, giữa cái lặng im đến ghê người với tiếng nổ của trận đánh diệt thù và đặc biệt cái dữ dội khói lửa của mặt trận với cái ấm áp nghĩa tình của gia đình, thôn xóm. Tất cả những sự tương phản này càng làm nổi rõ phẩm chất ngoan cường, đời sống nội tâm phong phú, tình cảm cao đẹp của Việt.

Viết về chiến tranh, bên cạnh việc miêu tả cái bề bộn của nó, đôi khi Nguyễn Thi xen vào trang viết của mình những bức tranh sinh hoạt thân thiện làng quê Nam bộ. Những đêm trời mưa Việt đi bắt ếch, những ngày hè có tiếng chim cu gù đâu đó, cảnh sông nước ngày mùa, dù chỉ ở dạng phác thảo củng vẫn có hồn có sắc… Chính những phác thảo này tạo nên chất trữ tình cho tác phẩm làm cho câu chuyện viết về chiến tranh bớt đi cái nặng nề. Do vậy mà liệu quả thẩm mĩ được nâng cao.

Không phải ai cũng tự nhiên mà ra trận, tự nhiên mà thành người chiến sĩ hay anh hùng. Mỗi người anh hùng đều ra ưtrn với một nỗi đau, nỗi đau càng lớn thì sức mạnh càng cao. Sức mạnh của cuộc kháng chiến chống Mỹ này chính là sự kết lại của những nổi đau lớn, có khi vô cùng lớn. Đó là lời giải thích toát ra từ mỗi dòng chữ của Nguyễn Thi trong truyện ngắn Những đứa con trong gia đình.

Cái hay của Nguyễn Thi không phải là đi từ một nhận định sẵn có để rồi lấy cuộc sống, trong số phận mỗi nhân vật của mình kể lại, kể một cách hồn nhiên, một cách xúc động như chính đó là số phận của mình. Và còn điều này nữa, chắt lọc một cách thông minh, để cho mỗi chi tiết đều có vị trí xứng đáng, đầy ắp sức sống, sức tái hiện và cả sức khơi gợi liên tưởng.

Cảm nhận về tác phẩm ‘Những đứa con trong gia đình’ của Nguyễn Thi – Bài số 3

Nguyễn Thi là nhà văn gắn bó sâu sắc với nhân dân miền Nam và thực sự xứng đáng với danh hiệu: Nhà văn của người dân Nam Bộ. Tác phẩm tiêu biểu của ông là Những đứa con trong gia đình. Truyện kể về những đứa con trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc và khao khát chiến đấu, son sắt với cách mạng.

Những đứa con trong gia dình là một trong những truyện ngắn xuất sắc nhất của Nguyễn Thi viết ngay trong những ngày chiến đấu chống Mĩ ác liệt khi ông công tác ở tạp chí Văn nghệ quân giải phóng năm 1966. Nhân vật chính của truyện là Việt.Việt là một chiến sĩ giải phóng quân.Ông nội và bố Việt bị giặc giết hại,Mẹ Việt một mình nuôi con vất vả rồi cũng chết vì bom đạn.Gia đình chỉ còn lại Việt, chi Chiến, thằng Út em,chú Năm,và một người chi nuôi đi lấy chồng xa.Truyền thống ấy được chú Năm ghi tất cả vào cuốn sổ gia đình.Việt và Chiến hăng hái đi tòng quân giết giặc,Trong một trận chiến đấu,Việt hạ được một chiếc xe bọc thép của địch nhưng lại lạc đồng đội và bị thương nặng ngất đi tỉnh lại nhiều lần.Mỗi lần tỉnh lại,dòng hồi ức lại đưa anh về với những kỉ niệm thân thiết đã qua: kỉ niệm về má,về chị Chiến,chú Năm,đồng đội và anh Tánh…Anh Tánh và đồng đội tìm được Việt, đưa về điều trị một bệnh viện và sức khoẻ Việt dần dần hồi phục.Chuyện được kể theo dòng hồi ức của Việt trong những lần ngất đi tỉnh lại ấy.

Đặc sắc của truyện là đã dựng nên được hình tượng những con người trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc sâu sắc, thuỷ chung, son sắt với cách mạng. Những con người này có những nét chung thống nhất, thể hiện rõ đặc điểm của nhân vật Nguyễn Thi. Đó là:Căm thù giặc sâu sắc ; Gan góc, dũng cảm, khao khát được chiến đấu giết giặc ; Giàu tình nghĩa, rất mực thuỷ chung son sắt vời quê hương và cách mạng. Tuy nhiên, trong cái dòng sông truyền thống của gia đình ấy, “mỗi người một khúc”, có nét tính cách riêng, không ai giống ai. Đó chính là điểm nói lên tài năng của Nguyễn Thi.

Trong dòng sông truyền thống gia đình này, chú Năm là khúc thượng nguồn, là nơi kết tinh đầy đủ hơn cả truyền thống của gia đình. Chú hay kể sự tích gia đình. Chú là tác giả cuốn sổ gia đình ghi chép tội ác của giặc và chiến công của các thành viên trong gia đình. Chú Năm là người lao động chất phác nhung giàu tình cảm. Tâm hồn chú Năm bay bổng, đạt dào cảm xúc khi cất lên tiếng hò. Những lúc đó, chú Năm như đặt cả trái tim mình vào trong câu hò, tiếng hát.

Cùng với chú Năm, má Việt cũng là một hiện thân của truyền thống. Đây là một hình tượng người phụ nữ mang đậm những nét tính cách của nhân vật Nguyễn Thi. Rất gan góc, căm thù giặc sâu sắc. Rất mực thương chồng, thương con, đảm đang, tháo vát. Cuộc đời lam lũ, vất vả chồng chất đau thương tang tóc, nhưng cắn răng nén chặt nỗi đau thương của mình để nuôi con, đánh giặc. Một tay bồng con, một tay cắp rổ đi theo thằng giặc đòi đầu chồng; hiên ngang đối đáp vời kẻ thù mà “hai bàn tay to bản” vẫn “phủ lên đầu đàn con đang nép đước chân”; mỗi lần bọn lính bắn doạ “mắt má lại sắc ánh lên nhìn lại bọn lính, đôi mắt của người đã từng vượt sông, vượt biển”… Đó là hình ảnh của sự gan góc, chở che mang ý nghĩa biểu tượng về người phụ nữ ở một xứ sở như đất nước ta, cuộc sống thì lam lũ vất vả, chồng chất đau thương nhưng con người lại rất đỗi kiên cường, cao cả. Má Việt đã ngã xuống trong một cuộc đấu tranh nhưng trái cà-nông lép má nhặt đem về vẫn còn nóng hổi. Trong quan niệm của Nguyễn Thi, người mẹ ấy cái phần thác chỉ là thể phách còn linh hồn thì bất tử, sống mãi tròng những đứa con. Không phải ngẫu nhiên mà vào cái đêm sắp xa nhà đi chiến đấu, những đứa con đểu cảm nhận không phải ai khác mà chính là người mẹ đã hiện về.

Chiến có những nét giống mẹ: gan góc, đảm đang tháo vát. Nguyễn Thi có ý thức tô đậm nét kế thừa người mẹ nhân vật Chiến. Chiến là một tính cách đa dạng: vừa là một cô gái mới lớn, tính khi còn rất trẻ con, vừa là người chị biết nhường em,.,biết lo toan, đảm đang, tháo vát. So với người mẹ, Chiến không chỉ khác ở cái vẻ trẻ trung thích làm duyên làm dáng. Vận hội mới của cách mạng đã tạo điều kiện cho Chiến được trực tiếp cầm súng đánh giặc để trả thù nhà, thực hiện lới thề như dao chém đá của mình: “Đã lăm thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất”.

Trong tác phẩm, Việt là nhân vật xuất hiện nhiều lần nhất. Việt đã hiện lên cụ thể và sinh động trước mắt ta, vừa là cậu con trai mới lớn, vừa là một chiến sĩ gan góc, dũng cảm, kiên cường. Việt có cái nét riêng dễ mến của một cậu con trai lộc ngộc vô tư, tính anh còn rất trẻ con, rất ngây thơ, hiếu động.

Nếu Chiến luôn biết nhường nhịn em, thì trái lại, Việt lại hay tranh giành phần hơn với chị. Việt rất thích đi câu ca, bắn chim, và đến khi đi bộ đội vẫn còn đem theo cả cái súng cao su ở trong túi. Mọi công việc trong nhà, Việt đều phó thác cho chị. Đêm trước ngày lên đường, Chiến lo toan thu xếp chu đáo việc nhà, từ Út em, nhà cửa, ruộng nương đến nơi gửi bàn thờ má, bàn bạc với em một cách trang nghiêm còn Việt thì vô tư “lăn kềnh ra ván cười khì khì”, vừa nghe vừa chụp một con đom đóm úp trong lòng tay rồi ngủ quên lúc nào không biết. Cách thương chị của Việt cũng rất trẻ con, “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị trước những lới tán tỉnh đùa tếu của anh em. Việt bị thương nằm lại ở chiến trường, đến khi gặp được đồng đội thì cũng giống hệt như thằng Út em ở nhà “khóc đó rồi cười đó”,…

Tuy vẫn còn có vẻ hồn nhiên, vô tư nhưng Việt cũng thật đường hoàng, chững chạc trong tư thế của người chiến sĩ trẻ dũng cảm, kiên cường. Dòng máu nóng chảy trong người Việt là dòng máu gia truyền của những con người gan góc, không bao giờ biết sợ trước sự bạo tàn. Cho nên, còn bé tí mà Việt đã dám xông thẳng vào thằng giặc đã giết hại cha mình. Việt đã nằng nặc đôi đi tòng quân để trả thù cho ba má. Khi xông trận, Việt đã chiến đấu rất dũng cảm, đã dùng thủ pháo tiêu diệt được một xe bọc thép của địch. Và đến khi bị trọng thương, một mình nằm giữa chiến trường, hai mắt không còn nhìn thấy gì, toàn thân đau điếng và rỏ máu, người thì khô khốc đi vì đói khát, Việt vẫn ớ trong tư thế chờ tiêu diệt giặc: “Tao sẽ chờ mày. Mày có bắn tao thì tao cũng bắn được mày.”. Có thể nói, hành động giết giặc để trà thù nhà, đền nợ nước đã trở thành một trong những thước đo quan trọng nhất về phẩm cách con người của nhân vật Nguyễn Thi.

Đọc Những bứa con trong gia đình, không ai có thể quên đoạn văn rất cảm động tả cảnh hai chị em Chiến, Việt khiêng bàn thờ má sang gửi nhà chú Năm: “Chị Chiến ra đứng giữa sân… rồi dang cả thân người to và chắc nịch của mình nhấc bổng một đầu bàn thờ má lên. Việt ghé vào một đầu. Nào, đưa má sang ở tạm bên nhà chú, chúng con đi đánh giặc trả thù cho ba má, đến chừng nước nhà độc lập con lại đưa má về. Việt khiêng trước. Chị Chiến khiêng bịch bịch phía sau. Nghe tiếng chân chị, Việt thấy thương chị lạ. Lần đầu tiên Việt mời thấy lòng mình rõ như thế. Còn mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy được, vì nó đang đè nặng ở trên vai”. Trong cái không khí vô cùng thiêng liêng ấy, con người ta bỗng thấy mình thành một người khác, trưởng thành và khôn lớn hơn. Một người hôn nhiên, vô tư như Việt, vào chính chính giờ khắc này mới thấy “thương chị lạ”, mới thấy rõ lòng mình và cảm thấy rất rõ mối thù thằng Mĩ như có hình, có khối, có trọng lượng cụ thể đang đè nặng ở trên vai. Đây là một chi tiết nghệ thuật cô đọng, dồn nén, chất chứa biết bao ý nghĩa, vừa là hành động cụ thể, vừa có yếu tố tâm linh, vừa nặng trĩu căm thù, vừa chan chứa yêu thương,…

Truyện ngắn Những đứa con trong gia đình có một dòng sông truyền thống gia đình liên tục chảy từ những lớp người đi trước: tổ tiên, ông cha, cho đến đời chị em Chiến, Việt. Sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình với tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình với truyền thống dân tộc đã làm nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Truyện có bút pháp nghệ thuật già dặn, điêu luyện được thể hiện qua giọng trần thuật, trần thuật qua hồi tưởng của nhân vật, miêu tả tâm lí và tính cách sắc sảo, ngôn ngữ phong phú, góc cạnh và đậm chất Nam Bộ.

Vũ hường tổng hợp